SON 20 YILDIR DÜNYAYI İSTİLA EDEN ÇOK ZARLI BÖÇEKLERE DİKKAT!

KAHVERENGİ KOKARCA BÖCEĞİ (Hemiptera: Pentatomidae)

Dünya’da ve Türkiye'de yeni bir zararlı, istilacı kahverengi kokarca böceği...

Doğu Asya Halyomorpha halys kökenli, tarımsal üretimde önemli ölçüde kayıplara neden olan istilacı tahripkâr ve polifag zararlı bir tür böcektir. Türkiye’de bu kahverengi kokarca böceğin varlığı ilk kez 2017’de görülmüştür. İlk Araştırmalara göre bulunduğu alanların 2018’de belirlenmesi amacıyla sürvey çalışmaları sonucunda Karadeniz ve Marmara Bölgesinde varlık tespitleri yapılmıştır. Bu zararlı böceğin hızlı ayılma özelliği bulunmakta olup, başta fındık olmak üzere elma, armut, turunçgil, şeftali, ceviz, Trabzon hurması, mısır, fasulye, domates, biber, patlıcan gibi ekonomik değeri olan birçok ürün için verim ve kalite kaybı riski oluşturmaktadır.

Bu zarlı kahverengi kokarca böceği, insan sağlığı açısından büyük tehlike oluşturmaktadır. Yaz mevsimi sonunda kışlamak için özellikle evlerdeki sokulgan yerler ve depo gibi korunaklı alanlarda yerleşerek yaza kadar barınırlar.

Hemiptera takımından, pentatomiae ailesinden olan Halyomorpha halys, Carl Stål, 1885
Araştırmacılara göre kahverengi kokarca (Halyomorpha halys) Pentatomidae) ailesinin böceğinin anavatanı Çin, Japonya, Kore Yarımadası ve Tayvan'a özgü bir böcek türü olduğudur.

Bu böcek türü ilk kez Eylül 1998'de Kuzey Amerika-Allentown, Pensilvanya'da görülmüştür. Kahverengi kokarcaların larva ve yetişkinleri, birçok tarımsal ürün de dahil olmak üzere 100'den çok bitki türüne çok zarar vererek beslenmektedir. Bu böcek türünün daha sonraları ise, Amerika Orta Atlantik bölgesindeki elma yetiştiricileri %90’a varan kayıpla milyonlarca dolar zarara uğramalarına neden olmuştur. Sonraları da yayılarak Avrupa ve Güney Amerika'da da çoğalmaya başlamıştır. Kahverengi kokarca böceği Avrupa’da ise elmadan beslenirken ilk kez 1998 kışında İsviçre'nin Zürih kentindeki Çin bahçesinin onarım çalışmaları sırasında görülmüştür.

Kahverengi Kokarca Böceğinin Tanımı

Dişi, bir yaprağın üzerine tek seferde 28 yeşil yumurta bırakır. Yumurtaların rengi zamanla ak renge dönüşür. Kahverengi kokarca böceğinin dişisi sezon boyunca 3.000 yumurta bırakabilmektedir. Bu kahverengi kokarca böceği günde 30 km uçabiliyor ve fındık bitkisinin kökünü 20 günde kurutabilme özelliğine sahiptir. Yetişkin olan kahverengi kokarca böcekleri yaklaşık 1.7 santim uzunluğa ve genişliğe sahip olabilmektedir. Yani, Pentatomoidea üst ailesindeki diğer türler gibi boyunun uzunluğu genişliğinin uzunluğuna eşittir. Üst tarafı koyu kahverengi olan türün alt tarafı kremsi ak-kahverengi renktedir. Dolaysıyla bazı örnekler kırmızı, gri, açık kahverengi, bakır veya siyahın tonlarında da olabilir. Türü diğerlerinden ayıran en önemli özelliği ise üzeri mermerle kaplanmış gibi duran görünümüdür. Ayrıca antenindeki açık renkli çizgiler de ayırt edici özelliklerini taşımaktadır. Bacaklarında soluk beyaz renkte benek veya çizgiler olabilen türün bacakları kahverengidir.

 Kokarcanın skleritleri arasında kırmızı kabuk vardır. Larvalar ilk dönemlerinde ak renk işarete sahip değildir, ancak zamanla siyah antenlerinde beyaz çizgiler oluşur. Larvaların bacakları kara olup, zamanla da ak çizgiler oluşmaya başlar. Larvalar deri değiştirirken kırmızı işaretli soluk beyaz renktedir. Kahverengi kokarca, günde 30 kilometre uçabilir.

Tüm kötü kokulu böcekler gibi, salgı bezleri göğsün alt kısmında, birinci ve ikinci bacak çifti arasındadır. Kur sırasında erkek, bütün kötü kokulu böceklerde olduğu gibi kendi titreşim sinyallerine cevap veren dişi ile iletişim kurmak için feromon ve titreşim sinyalleri yayar. Böcekler sinyalleri birbirlerini tanımak ve bulmak için kullanırlar. Bu türün titreşim sinyalleri düşük frekanslı olmasıyla bilinir. Diğer kötü kokulu böceklere kıyasla bu tür daha uzun süreli sinyaller yayar. Titreşim sinyalinin uzunluğunun önemi henüz belli değildir.

Kahverengi kokarca böceği, diğer yarım kanatlılar gibi bitkileri emmek için hortumunu kullanır. Kahverengi kokarcanın beslendiği meyvelerin dış yüzeyinde nekroz alanları veya çukurlu bölgeler oluşabileceği gibi, yapraklarda benekler ortaya çıkabilir. Ayrıca tohum kaybı ve bitki patojenlerinin bulaşmasına da sebep olabilen bu tür, meyve ve sebzelere zarar veren bir haşeredir. Tür, Japonya'da soya fasulyesi ve meyve veren bitkilere de zarar vermektedir. Türün ABD'de mayıs ayının sonları ve haziran ayının başlarında şeftali, elma, yeşil fasulye, soya fasulyesi, kiraz, ahududu ve armut gibi birçok bitkiye zarar verdiği rapor edilmiştir.

Kokarca böceği, Çin'in Pekin’den ithal edilen çatı kiremitleriyle İsviçre'ye gelmiş olan bu böcekler çoğalarak Avrupa'da kısa sürede çoğalarak yayılmıştır. Güney Almanya'da ise ilk kez 2011'de Konstanz'da görülmüştür. Daha sonra sırayla İtalya’da 2012’de, Avusturya’da 2016’dan sonra görülmeye başlamıştır.

Rusya’dan, Balkanlar ve Gürcistan'dan Türkiye'ye yayılması. Tür Türkiye'de ilk kez İstanbul'dan Levent’te Eylül 2017'de görülmüş ve kaydedilmiştir. Daha sonra da Artvin’de Ekim 2017'de görülmüştür. Zaman içerisinde Doğu Karadeniz illerine yayıldığı, fındık üretimine zararlar verdiği ve 2018'de Sakarya'nın Hendek ilçesinde görülüştür. Ocak 2020’ye gelindiğinde ise, bu böcek Artvin, Rize, Trabzon, Giresun, Samsun ve Yalova illeri yanında 8 ildeki 46 ilçede görülmüştür. Türkiye'de özellikle fındık bitkisine zarar veren kahverengi kokarca, 2017'de 200 milyon, 2018'de 300 milyon, 2019'da ise yaklaşık 500 milyon dolarlık zarara neden olmuştur. 2019'da Karadeniz Tarımsal Araştırmalar Enstitüsü bu türü yakalamak için Artvin'de 450 feromon tuzak kurmuştur. Prof. Dr. Celal Tuncer'e göre, Artvin'deki fındıkların %20'sinin hasarlı olmasına neden olan bu türün fındıktaki kalite ve verimi yüzde 50 düşürmesi beklenmektedir.

Evlerde ve yapılarda kış uykusuna yatıp barınmaları...
Bu kahverengi kokarca böceği diğer ailelerine kıyasla sonbaharda insan yaşama alanları evleri istila etme olasılığı çok daha yüksektir. Kışa doğru böcek, sonbaharda binanın içine girerek kışı orada geçirebiliyor. Araştırmalar göre, bir evde 26.000'in üzerinde kahverengi kokarca böceği bulunmuştur. Bu böceğin yetişkinleri birkaç aydan bir yıla kadar yaşayabilirler. Bina cephesinin içine, alt yüzeylere, pencere ve kapı çerçevelerine, bacalara veya girebilecekleri kadar büyük olan yerlere giriyorlar, oralarda kış uykusuna yatıp kışı geçirene kadar barınıyorlar. Ancak barındıkları yeri evin sıcaklığı olduğu zaman bu böcekler, evin içindeki sıcaklık armasından dolayı böcekler ev ışık kaynaklarının dolaylarında uçarak dolaşabiliyorlar.

SELMAN ZEBİL  9 kasım 2023

Kaynakçalar:
Skip Navigation Links Artvin İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
Vikipedi, özgür ansiklopedi
1- "Karadeniz'de 'kahverengi kokarca' böceği tehlikesi". sabah.com.tr. 18 Şubat 2019.
2- B. Çerçi, & Ö. Koçak, 2017. Further contribution to the Heteroptera (Hemiptera) fauna of Turkey with a new synonymy. Acta Biologica Turcica, 30(4): 121-127". 22 Ekim 2017.3- Ali Güncan; Ebru Gümüş, (2019/01). "Brown Marmorated Stink Bug, Halyomorpha halys (StåL, 1855) (Hemiptera: Heteroptera, Pentatomidae), a New and Important Pest in Turkey”. Entomological News. 128 (2): 204-210.4- "Batı Karadeniz'de ana vatanı Asya olan kahverengi kokarca alarmı". tgrthaber.com.tr. 6 Mayıs 2020.
5- Aylin Rana Aydın (29 Ocak 2020). "Kokarcaya karşı samuray". milliyet.com.tr.
6- "Fındıkta 'kahverengi-yeşil kokarca' tehdidi". sozcu.com.tr. 21 Mart 2019.
7- “Karadeniz'de 1 milyar dolar 'kahverengi kokarca' zararı". cnnturk.com. 29 Ocak 2020.
8- “Fındığa 'kahverengi kokarca' tehdidi". cnnturk.com. 25 Haziran 2019.
9- “Karadeniz'de yeni tehlike: Kahverengi kokarca". sozcu.com.tr. 29 Ocak 2020.
10- İsmail Oğuz Özdemir ve Celal Tuncer, 2021, c.: 4 Sayı: 2, 58-67.
11- Wermelinger, Beat; Denise Wyniger; Beat Forster. 2008. First records of an invasive bug in Europe: Halyomorpha halys Stål (Heteroptera: Pentatomidae), a new pest on woody ornamentals and fruit trees? Mitteilungen der Schweizerischen Entomologischen Gesellschaft: Bulletin de la Société Entomologique Suisse 81: 1–8.
12- Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020.
13- Kötü kokulu böcekler bilgi sayfası1 Haziran 2009. “(kahverengi kokarca böceği” ile ilgili Penn State Fact Sheet)
14- UF / IFAS Özellikli Canlılar Web sitesinde kahverengi kokarca böceği 12 Kasım 2019
15- Oregon Eyalet Üniversitesi'nde kahverengi kokarca böceği 9 Mayıs 2020
16- Kahverengi kokarca böceği 25 Temmuz 2020, (Yeni Zelanda Temel Endüstriler Bakanlığı bilgi formu)
17- StopBMSB.org 24 Temmuz 2020 -ABD Gıda ve Tarım Enstitüsü, ABD Tarım Bakanlığı, Kahverengi kokarca böceği yönetimi bilgi.