KISA NORVEÇ TARİHİ

Etkileyen Norveç ve Yaşam

Yıl 1986 idi. Norveçli bir arkadaşım Oslo’da bana bir yer buldu geçici olarak kalacağım iki katlı, her katta iki daire olmak üzere dört daire var. Her daire iki artı birdir ve toplam 50 m2 idiler. Bu; yılların inadına ayakta duran ev, kütükten yapılmış ağaç evdi.

Az ileride Oslo’yu ikiye bölen şelaleler (fos) oluşturan bol sulu bir nehir akıyordu, kıyılarından su ile çalışan un değirmenleri (möller) vardı. Bu değirmenlerden birisi tuğla duvarlardan örülmüş görkemli bir binaydı, su ile işleyen değirmenlerin modası geçmiş ama geçmişi korumak amacıyla dış görüntüsü bozulmadan “Möller Restaruant” olarak hizmet ediyordu.

Gelelim işin konusuna; benim geçici olarak kalacağım evin mazisi, “işçi evleri” olduğunu öğrendim. 18. Ve 19. Yüzyıllarından endüstri devrimini yaparken, sanayi kurmaya başlamış olan Norveçli işadamları, yaptıkları fabrikalarda çalıştıracak işçi evlerini de yanında yapmışlar...

Peki, biz ne yapmışız? 20. Yüzyılda büyük kentlerde fabrikalar kurarken, fabrikada çalışacak işçilerin kalabilecekleri yerler düşünülmemiş, işçiler de kendi başlarının çaresine bakarak, kentlerin kıyılarında bulunan boş arazilere kalabilecekleri gecekondular inşa etmişler ve çarpık bir kentleşmeye doğru gitmişlerdir. Buna siyasetçiler hep oy uğruna göz yummuşlardır.

Dönersek Oslo'ya; Oslo’yu ikiye ayıran Akerselva ırmağı, küçük ama görülmek istenilen çağlayanlarıyla Oslo’ya ayrı bir güzellik katmaktadır. Akerselva, evirile kıvrıla, kayaların kovuğuna gire çıka akarken, kıyılarında ki ağaçların suya doğru uzanmış yapraklarını yalayarak Maridalsvannet gölüne kadar kıyısındaki 8 kilometrelik gezi ve koşu yolları boyunca akışı, insana huzur veriyor. Günümüzde Akerselva kıyıları yeşil parkları, güzel doğası, çekici eğlence alanları, kıyısındaki eski, tuğla örmeli fabrika binaları elden geçirilerek korunmuş, kâfiler, restaurantlar, sanat evleri, ofisler ve dahi birçok amaçlı kullanılmaya açılmıştır. 

Oslo’yu ikiye ayıran bu adı geçen Akerselva ırmağı kıyıları, 19. Yüzyılda Norveç sanayileşmesinin merkezi olmuştur. Nehrin kıyılarına su ile işleyen değirmenler ve tekstil fabrikaları dahi, çeşitli mekanik atölyeler inşa edilmiştir.

Norveç’in Coğrafi Konumu

Norveç, Kuzey ışıkları dansının izlenen birkaç ülkeden biridir. En mükemmel maceralı, eğlenceli doğa sporları, en güzel kış sporları ve keşfetmesi gereken mekânlar ülkesi Norveç, Kuzey Avrupa’da yer alan bir ülkedir. Doğusunda İsveç, kuzey ucunda ise Finlandiya ve Rusya’ya sınırdır.

İskandinav Yarımadası’nın kuzeyinde bulunan Norveç’in, % 70’i dağlarla kaplıdır. Ülkede tarım yapılabilen alanların toplam alana oranı ancak yüzde 3’ü kadarını oluşturmaktadır. Ayrıca bu ülke toprakları üzerinde 150 bin ada, 450 bin tatlı su gölleri bulunmaktadır. Dahi ayrıca, Norveç’in okyanusa olan kıyı uzunluğu ise 19 bin kilometreyi geçmektedir.

Fiyortlar

Norveç’in en belirleyici coğrafi yapısı, yer şekillerinden birisi de Fiyortlardır…

Fiyort denizin buzul vadilerini basması sonucunda oluşan ve çoğunlukla iç kesimlere kadar sokulan ince uzun, kenarları çok dik kayalık yamaçlar olup, deniz seviyesinin 200 metre altına kadar uzanan bu fiyortlar, ülkede irili ufaklı 1190’ı bulunmaktadır. Bu Fiyortlar, doğa olayları sonucunda kutup bölgelerine yakın kıyılarda dördüncü çağda buzul kayalıkların dik, derin yamaçlarda biçimlenmesine etki eden akarsular, dalgalar, akıntılar, medcezir ve buzullar kıyıları şekillendirerek oluşturduğu, buzul kayalıkların alt kesimlerinin altında kalmasıyla birçok farklı kıyılardan oluşmuş körfezlere verilen addır. Yani, jeolojik bir oluşum olup, tarihi 1. Zamana kadar dayanan çok güzel doğa olaylarından olup dünyada eşine az rastlanılmaktadır. Norveç Fiyortlarının ulunduğu Bergen, Flåm, Stavanger, Geiranger ve Olden gibi kent bölgeleridir.

Norveç’ Topraklarına Yerleşim

1905 yılında kurulan modern Norveç topraklarında, araştırmalara göre yerleşim 10 bin yıl öncesine kadar dayanmaktadır. Bölgeye yerleşen ilk insanlar balıkçılık ve avcılık ile uğraşma amacıyla gelmişlerdir. M.Ö. 500’ler ise tarım ile uğraşmaya başlayan insanların yiyecek stoklamaya başladıkları dönemlerdir. Bronz Çağı olarak adlandırılan bu dönemde metal silahlar, kuyum eşyaları ve araçların yapımında uğraştıkları keşfedilmiştir.

Norveç’te 800-1030 yılları “Vikingler dönemi” olarak adlandırılır. Bu dönemde çağına göre gelişmiş aletler yapan ve okyanusta hızlı yüzebilen, sağlam gemiler yapmışlar ve ticarette çok büyük ilerleme kaydetmişlerdir Vikingler. Yaptıkları bu dayanıklı ve hızlı gidebilen gemilerle dünyanın birçok yerlerine gitmişler birçoğu gemicilikte, ticarette ilerlemeler sağlayan birçok Vikingli, gittikleri ülkelerde uygarlıklar kurmuşlar ve o ülkelerde ticaretle uğraşmaya sürdürmüşlerdir.

Norveç’in Bağımsızlığı Doğru Adımları

Norveç, 278 yıl Danimarka ile birlikteliğini sonlandırdıktan sonra, 17 Mayıs 1814 yılında İsveç ile başlattığı birlikteliği de 91 yıl sonra sonlandırıp 1905 yılında bağımsızlığını alarak bağlı olmayan bağımsız devlet olmaya doğru adımını attı. Bundan dolayı Norveçliler 17 Mayıs gününü, bağımsızlıklarını ilan ettikleri gün olarak her yıl görkemli bir biçimde kutlarlar.

1905’te yeni bir devlet oluşturulur, o günlerde başkenti Christiania yani Oslo olur.

Böylece yeni bir devlet yönetiminin kurulması birçok yeni iş sahalarının açılmasına her hizmete ivedilikle yanıt verebilecek duruma getirilmesi için emek harcanır.

Norveçliler 17 Mayıs 1814’te bağımsızlık ilan ederken, o zamanki Danimarka Prensi 8. Christian Frederik (1786-1848)’i kendilerine  “Norveç Kralı” olarak seçseler de, bu amaca tam olarak ulaşılamadı. Ancak 8. Christian Frederik "Danimarka Kralı” oldu. İşler böyle gidince, Norveçliler bağımsızlık rüyalarını bir kez daha gerçeğe dönüştüremediler. Anlaşma uyarınca Norveç’in İsveç’e ait olması gerekiyordu. Öyle de oldu. 4 Kasım 1814 tarihinde İsveç-Norveç Birleşik Krallığı (De Forenede Kongeriker Sverige og Norge) kurulur.

Böylece 278 yıl Danimarka ile “birlik” durumu yaşayan Norveçliler, bu tarihten itibaren de İsveç ile “birlik” durumu yaşamaya başlarlar. Her iki birliği de Norveçliler “isteksiz” yaşarlar. Çünkü Norveç’in bağımsızlığına bugüne kadar ne Danimarka ne de İsveç izin vermiştir. Böylece, Danimarka’dan ayrılan Norveç  “İsveç-Norveç Birliği”  olarak varlığını sürdürmüş, İsveç-Norveç Birleşik Krallığı’nın başkenti, İsveç’in şimdiki başkenti Stockholm olurken, Norveç’in şimdiki başkenti Oslo (Christiania) olmuştur. Yani, çiftli başkentli ve çift meclisli bir devlet yapısı ortaya çıkarılmıştır. Birliğin kralı ise İsveç Kralı olan 13. Karl (1748-1818) olmaktaydı.

Bağımsız Norveç’in İlk Kralı Frederik Carl Axsel

Danimarka-İzlanda Prensi Frederik Carl Axel, 25 Kasım 1905 günü Danimarka’dan Norveç’e gelerek 7. Håkon adıyla Norveç’e ilk kral yapılır. Norveç’e gelerek Norveç ulusunun başına geçen 7. Håkon, Oslo meydanında halka hitaben milli duyguları canlandıran tarihî şu konuşmayı yapar; şöyle: “Allah hiçbir milleti diğer bir milletin kaburga kemiğinden yaratmamıştır. Öyleyse Danimarkalıların ve İsveçlilerin neyi varsa Norveçlilerin de olmalıdır. Norveç hakikat, bağımsız Norveç ise haktır.

Okuldan çık, kiliseden çık, kütüphaneden çık. Bir dağın tepesine çık ve aşağı bak. Ne görüyorsun? Dört parçaya bölünmüş bir ülke;

Sana ‘Biz hepimiz Hıristiyan kardeşiyiz, hepimiz İsa’nın çocuklarıyız’ diyenlere, sadece şunu söyle: ‘O zaman Danimarkalıların ve İsveçlilerin neyi varsa Norveçlilerin de olmalıdır.’ Görürsün o zaman kardeşliği, yoldaşlığı;

Hıristiyan değil onlar; inanma! Meryem aralarında yaşasaydı, köyünün ismi zorla değiştirilir, oğlu İsa anadilde eğitim göremezdi;

Bir sorsana Danimarkalı ve İsveçli arkadaşına, niye Krallık kurmuş, niye Reformasyon yapmış? Bir de kendine sor. Onlar niye yapmış, sen niye yapmışsın? Görürsün aradaki farkı;

Bir ismin yok, kimliğin yok. İsmin hiçbir yerde yazıyor mu senin? Böceklerin bile ismi var kitaplarda, biliyor musun? Ama senin yok!;

Onun da ailesi var senin de, onun da kilisesi var senin de. Ama onun devleti var senin yok, onun bayrağı var senin yok!;

Din kardeşliği; yalan! Bizim ‘Kuzey’ dediğimiz topraklara onlar ‘Batı’ diyorlar, bizim ‘Batı’ dediğimiz topraklara da onlar ‘Kuzey’ diyorlar. Bak gördün mü; kıblemiz bile bir değil;

Sen sadece iki defa yenildin, cahil; bir Roma’da, bir Kopenhag’da. Diğerleri hepsi sadece bu iki yenilginin sonuçları, sen tarihini bilmiyorsun;

Faroe Adaları’na kadar gidip Torshavn’ı kurdun, İzlanda’ya gidip Reykjavik’i kurdun, Grønland’a da çıktın, neden Aker Brygge’ye bir fidan bile dikmedin?

Norveççe konuştuğun zaman özgür olmayacaksın, Norveççe yazdığın zaman da özgür olmayacaksın. Norveççe düşündüğün zaman özgür olacaksın;

Dindar Norveçliler "Norveçlileştikçe", Hıristiyancı Danimarkalıların maskesi düşüyor. Solcu Norveçliler ‘Norveçlileştikçe’, Solcu İsveçlilerin maskesi düşüyor;

400 yıllık birlikten bahsederken, dikkat edin verdikleri örneklere, hep biz onların yardımına koşmuşuz. Onlar bize koştu mu hiç? Yok. Hep biz onlara ‘kardeş’ olmuşuz, hep biz. Ulan bir kere de siz bize ‘kardeş’ olun be, bir kere de siz! ‘400 yıllık birlik’ içinde, ‘Bakın biz Norveçlilere şurada omuz verdik’ dedikleri bir tane örnek var mı? Yok. Hep biz onlara omuz, hep bir;

Sen ey Faroe Adaları için, Grønland için yeri göğü inleten Norveçli kardeşim! Oslo yanıyor. Faroe’de gösteri oldu mu? Grønland’da gösteri oldu mu? Oldu mu?

Faroe şehidimiz var, İzlanda şehidimiz var, Grønland şehidimiz var. Onların bir tane Norveç şehidi var mı? Vazgeçtim ‘şehitten; kalbi bizimle birlikte olan, Norveç halkının huzur ve emniyeti için dua eden ‘kardeşlerimiz’ var mı?

Avrupa’da Reform hareketleri başladı, ilk Oslolu ve Bergenli Hıristiyanlar koştu. Faroe Adaları işgal edildi, savaşa ilk Norveçliler koştu. İzlanda hakeza. Grønlad için Mavi Viking gemisi yola çıktı, geminin yarısı Norveçli. Nerde şimdi o kardeşler?

Oslo’da yaşanan gerçek: ‘Halkların kardeşliği’ saldırıyor, Norveçliler direniyor;

Norveç’te 300’den fazla Norveç köyü İsveç’in elinde, katliam kapıda! Hıristiyancı Norveçlinin gündemi: ‘Emperyalist İngilizler Faroe Adaları’nda bir köye baskın düzenledi; şu çok açık artık: Ya Norveçliler Norveç’in başına geçecek, ya da Norveç Norveçlilerin başına yıkılınca;

Britanya Kopenhag’a yardım etsin, ‘God bless you’, Stockholm’a yardım etsin, ‘God bless you’, ama Oslo’ya yardım etsin, hemen ‘İngiliz uşakları’, öyle mi? Münafıklar;

Bütün Norveçli millî aydınlara ve filozoflara düşman ama İsveçli ve Danimarkalı filozoflara hayran olan bu köle Norveçli tipi, kimin eseri? Hiçbir gösteride Norveç bayrağı dalgalandırmayan, dahası hem Norveç bayrağına hem Norveç devletine karşı olan bu ‘Norveç siyaseti’, kimin eseri?

İlk Norveç Meclisi ve İlk Norveç Bayrağının Ortaya Çıkışı

Norveç Parlamentosu olan ve adı “Yüce Meclis” (Stortinget) de bu tarihte kurulur ve ilk oturumunu da aynı yıl gerçekleştirir. Bu süreçte de Norveç bayrağı, kırmızı beyaz Danimarka bayrağının ortasına çizilir, İsveç’i temsilen mavi renginde yerleştirildiği haçlı bayrak Norveç bayrağı olarak ortaya çıkar ve bu bayrak, halen Norveç bayrağı olarak kullanılmaktadır. Yani, Danimarka ve İsveç bayraklarının karışımından oluşmuş; geçmişte Norveçlilerin, Danimarka ve İsveç ile yaşadığı birlikteliği sembolize eden bir bayraktır.

Günümüzde Norveç’in İdari Yapısı

Norveç idari (Fylke) yapısı 19 bölgeden oluşmaktadır. Bunlar idari yapıları şöyle sıranıyor: Akershus, Aust-Agder, Buskerud, Finnmark, Hedmark, Hordaland, Møre ve Romsdal, Nordland, Nord-Tröndelag, Oppland, Oslao, Östfold, Rogaland, Sogn ve Fjordane, Sör-Trøndelag, Telemark, Troms, Vest-Agder, Vestfold olmaktadır. Ayrıca bağımlı adalardan Savalbard, Jan Majen, Bouvet Adası olmaktadır.

Norveç’in ekonomisi başta petrol, doğalgaz, bakır, nikel, demir, çinko, kurşun, balık, kereste, hidrolik enerji başlıca doğal kaynaklarıdır. Gıda üretimi, balık, et, süt, arpa, patates gibi maddeler.

Norveç’te din: Evangelik Lutherciler %86, diğer Protestanlar ve Roma Katolikleri ise %3, diğer %1’de kalmaktadır. Bilinmeyen dini topluklar ise. %10 civarındadır.

Norveç’te okur-yazar oranı toplam nüfuzda 15 yaş üzeri %100’dür.

Yaşam Standarttı

Norveç halkının genel özelliği, ekonomik rahatlıktan kaynaklanan sakinlik ve bireysel yaşamın ön plana çıkmasıdır. Ölüm oranı, kadınlarda ortalama 81-92, erkeklerde 75.87 olurken toplam nüfuzda 78.79 yıl olmaktadır.

Yarlanılan Kaynaklar

Andy Orchard'ın Norse Mit ve Efsanesi Sözlüğü (Cassell, 1997)

HR Ellis Davidson'ın Kuzey Avrupa Tanrıları ve Mitleri (Viking Press, 1990)

Viking Yaşındaki İskandinav Dinleri Thomas A Dubois (University of Pennsylvania Press, 1999)

Viking Çağının Ansiklopedisi John Haywood (Thames & Hudson, 2000)

Graham-Campbell ve diğerleri (Andromeda, 1994) tarafından düzenlenen Viking Çağının Kültür Atlası

Penguen John Haywood'un Vikinglerin Tarihi Atlası (Penguin, 1996). İskoçya, İrlanda, İngiltere, İzlanda ve Normandiya'daki Viking yerleşimlerinin ayrıntılı haritaları.

Bağlantılar

Oslo'nun oluşum tarihini takip edin...

Selman Zebil 2018