Beyşehir’in
Demografik Yapı
 |
| Foto Selman Zebil, Beyşehir gölü ve Anamas Dağı |
Beyşehir’in
nüfusu hakkında ilk önemli tahminler, kentin Osmanlı hâkimiyetinde bulunduğu 16.
yüzyıl ve sonraki dönemlere aittir. Osmanlı öncesi nüfus yapısı için düzenli
bir kaynak bulunmamaktadır. Döneme ait az kaynaklardan ve ya bazı tahmin
yürütülerek elde edilen bilgilerden yola çıkarak bazı ipuçları
yakalanıyor.
İbn
Fazlullah, Katibiyyi Dımeşki diye şöhret bulmuş. Gerçek ve adı Kirmanlı
Şihabüddin ibn Yahya ibn Muhammed’dir. 13. yüzyıl sonuna doğru yazdığı “Mesalikü’l-Ebsar ve fi Memalikü’l-Emsar” adlı yapıtında, Eşrefoğulları için şöyle
bilgiler verir: “Eşrefoğlu’nun memleketi
ve mevkiine gelince; Rum ülkesinin kuzeyinde bulunan bu beyliğin, batısında
Dündaroğullarının, güneyinde Karamanoğlu’nun, doğusunda ve kuzeyinde Cengiz Han
hanedanının (Moğollar) toprakları vardır. Beyliğin başşehri Beyşehri’dir. Askeri 70.000
atlıdır. Bu beylik sınırları içinde 65 şehir 155 köy vardır. Şimdiye kadar da
müstakildi. Timurtaş bu ülkenin sahibini tuttu. Gözünü oymak ve kulağını kesmek
gibi türlü işkence yaparak öldürdü” (1)
Eşrefoğlu
Beyliği’nin asker sayısının 70.000 olarak belirtilmesi hayli çarpıcıdır. Diğer
taraftan Karamanoğulları dönemine büyük oranda ışık tutan Şikari’nin yapıtında
ise İsmail Ağa’nın Beyşehir yöresinde hüküm sürdüğü 14. yüzyılda emrindeki 6000
Tatarla Karamanoğulları Beyliği’nin hizmetine girdiğini ifade edilmektedir.
(2)
Bu
belgelere göre Eşrefoğlu zamanında Beyşehir’in nüfuzu oldukça kabarık olduğuna
işarettir ama kesin olarak Beyşehir o dönemki halkının nüfuzu bilinmemektedir.
Bazı
araştırmacılar Ortaçağ şehirlerinin, ekonomik verileri, kapladığı coğrafi alan
(3) ile cami ve mescitlerin ortalama mekânsal büyüklükleri (4) ve dönemin
tarihi kayıtlarından hareketle bir takım nüfus tahminlerinde bulunmuşlardır.
(5)
Yalınız
bir gerçek var ki, Eşrefoğlu Beyliği’nin sona ermesiyle birlikte Beyşehir ve
çevresinde yaşanan hâkimiyet mücadeleleri sürecinde Beyşehir Kenti’nin önemli
oranda nüfus kaybettiği bir gerçektir…
Kentin
beylik merkezi olma özelliğini, Karamanoğlu-Osmanlı mücadelelerinin yaşandığı
dönemde kentin nüfuz azalmasına oldukça etkili olmuştur. Kentin Osmanlı hâkimiyetine
geçişi sürecinde, kentten göler ivme kazanmıştır. Osmanlı döneminin nüfus
tahminlerinde esas alınan vergi kayıtları, Selçuklu ve Beylikler devirleriyle
kıyaslanamayacak kadar sistematiktir (Yörük 2008:172).
Osmanlı
dönemi Beyşehir kent merkezi nüfusu ile ilgili tahminler yapılmıştır. Osmanlı
dönemine ilişkin ilk nüfus tahminlerine göre, Beyşehir’in kent merkezi nüfusu,
1507 yılında 269 hane, yani yaklaşık 1.350 kişiden ibarettir. Şehir nüfusu,
1518-1524 yılları arasında 1.700’den 1.900’e yükselmiş, 1584’te 603 hane ile
3.000 nüfuzu aşmıştır. İş tersine kısa sürede dönmeye başlar. Osmanlı eline
geçen kent, 16. yüzyıl başlarında artmaya başladığını görülse de 16. yüzyılın
sonlarına doğru çeşitli nedenlerden dolayı kentin nüfusu önemli ölçüde düşüşe
geçemeye başlar. 1641 yılında kentin düşen nüfuzundan dolayı 222 hane ve
yaklaşık 1110 kişi kalmıştır. M. Akif Erdoğdu, “Beyşehir” 1992, TDVİA, VI,
İstanbul, s. 84-85
1830-1831
yılında yapılan Osmanlı Devleti’nin ilk nüfus sayımına göre Beyşehir de 239
hane, 831 erkek nüfus bulunuyordu.
Erkek
nüfus kadar kadın nüfusu olduğu düşünülerek yapılacak bir hesaplamada, 1831
yılında Beyşehir kent merkezi nüfusunun en azından 1.662 olduğu söylenebilir.
1840 yılı temettuat defterlerinde yer alan verilere göre şehrin nüfusu, 353
haneye, yani yaklaşık 1.765 kişiye ulaşmış olmalıdır. Başbakanlık Osmanlı
Arşivi Kaynakları ML. VRD. TMT 9821:1256/1840
1844
tarihli nüfus defterindeki kayıtlara göre ise kent merkezinde 395 hanede 911
erkek yaşamaktadır. Bunların kadınları da hesaba katılırsa, 1.822 kişi ortaya
çıkar. Bu tarihte kentin en kalabalık mahallesi İçerişehir’deki Cami
mahallesidir. 167 hanenin bulunduğu mahallede 423 erkek nüfus bulunmaktadır.
Onu 123 hane ve 265 erkek nüfus ile Hacı Armağan, 61 hane ve 135 erkek nüfus
ile Orta (Evsat), 43 hane ve 88 erkek nüfus ile Dalyan Mahallesi takip
etmektedir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi
Kaynakları NFS. D 3315)
1565
yılında Karaman Vilâyeti’nin büyük bir kısmında veba salgını görülmekteydi.
Bu
durum bu tarihlere ait bir Mühimme defterinde
“Vilâyet-i Karaman’ın bir tarafın tâ’ûn tutup nice evler kapatıp
sahipleri tâ’ûndan helâk olup” biçiminde
anlatılır. (6)
Konya
Vilâyeti Salnamesi 1873:147, Beyşehir Kent nüfusu 1873 yılına gelindiğinde ise
403 haneye, yaklaşık 2.000 kişiye ulaşmıştır.
Şemseddin
Sami, M.S.1888-1889 yılında yayımladığı ilk Türkçe Ansiklopedi olan “Kamusu’l
Alam” adlı eserinin 2. Cildinde Beyşehir bahsinde “Cümlesi Müslim olmak üzere
2.000 kadar ahalisi vardır” demektedir. Şemseddin
Sami 1306:1334
Ali
Cevad da, 1895-1896 yılında yayımladığı, “Memalik-i Osmaniye’nin Tarih ve
Coğrafya Lügatı” adlı yapıtında Beyşehir
ve çevresi hakkında oldukça uzun bilgiler vermiş ve “Derun-ı kasabada iki bin kadar nüfus vardır”
demiştir.
Konya
Vilayeti Salnamesi; Şehir nüfusu, 1883 yılında 394 hane, 1899 yılında 409 hane
Konya
Vilâyeti Sâlnâmesi 1906: 296, Kent merkezine yerleştirilen Çeçenlerin de sayıma
dâhil edildiğini düşündüğümüz 1906 yılında ise 600 hane çıkar ve kabaca 3.000
kişiye ulaşır
1922
yılında yayımlanan Türkiye’nin Sıhhî ve İçtimaî Coğrafyası Konya Vilayeti
isimli eserde Beyşehir merkezde yer alan mahallelerde hane sayısı, kadın ve
erkek nüfusu ayrı ayrı verilmiştir. Buna göre İçerişehir Mahallesi’nde 180
hane, 357 kadın, 338 erkek bulunurken, Hacı Armağan Mahallesi’nde 117 hane 259
kadın, 249 erkek bulunur. Evsat Mahallesi’nde 86 hane 201 kadın, 190 erkek;
Dalyan Mahallesi’nde 45 hane, 103 kadın, 91 erkek; Hamidiye Mahallesi’nde 75
hane, 173 kadın, 149 erkek, toplamda 503 hanede 1093 kadın, 1017 erkek toplam
2.110 nüfus yaşamaktadır. Dr. Nazmi 1922:148
Türkiye
Cumhuriyeti kurulduktan uzun bir süre sonra dahi kent merkezi nüfusu yeterli
düzeyde gelişememiştir. Kent merkezi nüfusu 1927 yılında 2.578’dir. M. Akif Erdoğru 1992, s. 85, Bilal Alperen, “Beyşehir ve Tarihi", Büyük
Sistem Dershanesi Matbaası, Konya.2001, s.117;
1933
yılında Beyşehir kent merkezinde 872 hanede, 1604 kadın, 1574 erkek olmak üzere
toplam 3.178 nüfus bulunmaktadır.(7)
İçerişehir
Mahallesi’nde 247 hane, 564 kadın ve 552 erkek, 1116 kişi yaşamaktadır. Hacı
Armağan Mahallesi’nde 223 hane, 398 kadın ve 372 erkek, 770 kişi; Evsat
Mahallesi’nde 205 hane, 341 kadın 285 erkek, 626 kişi; Dalyan Mahallesi’nde 69
hane 103 kadın ve 169 erkek, 272 kişi; Hamidiye Mahallesi’nde 128 hane 198
kadın ve 196 erkek 394 kişi yaşamaktadır.
Türkiye
Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Umum Müdürlüğü 1940 Genel Nüfus sayımına
göre 1496 erkek, 1451 kadın olmak üzere 2.947 nüfus bulunmaktadır.
1945
yılında 2.894, 1950’de 3.173, 1960’da 5.833, 1970’de 8.980, 1975’de 14.116. 1980’de
15.359 1985’de 21.241’e çıkar.1990 yılında 30.412’e ulaşmıştır. (8)
Eşrefoğulları
döneminde Beyşehir Kenti’nde gayrimüslim nüfus bulunduğuna dair herhangi bir
kayda tesadüf edilmemiştir. Osmanlı arşiv belgeleri de Beyşehir ve çevresinde
Rum veya Ermenilerin ciddi bir nüfusa sahip olmadığını göstermektedir.
Bölgede
yaşayan gayrimüslimlerin niceliği konusunda ilk önemli tahminler yine 16.
yüzyıla aittir. 16. Yüzyılın ilk yarısında, şehir merkezinde gayrimüslim
bulunmamasına rağmen Beyşehir Kazası içerisinde; Kıstıfan, Davgana, Mada, Kesi,
Girapa (Akburun) ve Mili köylerinde Müslümanların yanında Hıristiyanlar da
mevcuttur. Daha sonraki yıllarda bunların büyük bir kısmının Müslüman olduğu ve
1584
yılında Kıstıfan ve Akburun’da tespit edilen çok az sayıdaki gayrimüslim
nüfusun kendi köylerinde ziraatla uğraştığı bilinmektedir.
1831
nüfus sayımında Beyşehir Sancağında 27 hane gayrimüslim bulunduğu, bu hanelere
36 yetişkin ile 16 küçük erkek kaydedildiği. Yine Karaman Eyaleti sancaklarına
ait
1832
tarihli Karaman Eyaleti Sancaklarına ait cizye defterine göre, Beyşehir
Sancağında sadece Bozkır Kazasında 22 Evsât ve 8 edna kaydıyla oldukça az
sayıda gayrimüslim bulunmaktadır. Bu kayıtlara göre Beyşehir Kazası merkezinde
Süleyman Şevket eserinde 1870 yılında şehirde 1000 nüfus bulunduğunu söylemektedir.
(9)
Konya
Vilayeti 1883: 214 Salnamelerinde ise, Beyşehir Kazası dâhilinde köylerde 1883
yılında sadece 29 Rum ve 6 Ermeni bulunduğu görülmüş bölgede yaşayan Rum ve
Ermeni erkeklerin sayısının 1906 yılında 50’yi bile bulmadığı anlaşılmıştır.
Aynı tarihte Hıristiyan kadınların sayısı ise 52’dir.
1) Yaşar Yücel,
Beylikler, XIII. XV. Yüzyıllar Kuzey Batı Anadolu Tarihi, Çobanoğulları,
Candaroğulları Beylikleri, 1980 s. 188 Ankara ve Ahmet Çaycı. 1993, s.16
(2) İsmail
Çiftçioğlu, “Beyşehir’de Moğol Emiri İsmail Ağa’nın Eserleri ve Vakıfları”
2002, s.3 vE Şikari 1946, s. 31
(3) Zeki Velidi
Togan, “Moğollar Devrinde Anadolu’nun İktisadî Vaziyeti” 1942, s.24. Türk Hukuk ve İktisat Tarihi
Mecmuası C.I, İstanbul, s.1-42.
(4) Tuncer Baykara, “Türkiye
Selçukluları Devrinde Konya”, Konya Valiliği İl Kültür Müdürlüğü 1998
(5) Koray Özcan,
“Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri”, 2005, s.
176-179
(6) Türkiye
Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 5 Numaralı Mühimme Defteri,
(973/1565-1566), Ank. 1994, s.156/369
(7) Memduh Yavuz,
“Eşrefoğulları Tarihi Beyşehir Kılavuzu,” 1934, Konya, s. 8
(8) Bilal Alperen
2001:117; M. Akif Erdoğru 1992: s.85, Adrese dayalı nüfus sayımına göre
Beyşehir kent nüfusu 2007 yılında 32.799’dur…
(9) Süleyman Şevket,
“Hülasa-i Coğrafya”, H. 1287: 63 İstanbul.
Diğer
kaynaklar
Hüseyin Muşmal, “XIX. Yüzyıl Ortalarında
Beyşehir Bölgesinden İzmir ve İstanbul’a göçler konusunda.
2013, Tarih
Okulu Dergisi (TOD) Journal of History School (JOHS)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder