AHMET AĞAOĞLU TÜRK DÜŞÜNCE TARİHİN EN ÖNEMLİLERİNDENDİ

AHMET AĞAOĞLU (Azerbaycan Şuşa 1869-1939'da İstanbul'da öldü)

Türk düşünce tarihinin en önemlilerinde olan Ahmet Ağaoğlu, Türkiye ve Azerbaycan'da iz bırakan aydın Ahmet Ağaoğlu, ana vatanı Azerbaycan olsun hem de yaşamının bir bölümünü geçirdiği Türkiye'de gazeteci, hukukçu, siyasetçi ve eğitimci olarak, Türk ulusunun aydınlanması ve gelişmesi için uğraşılarında derin izler bıraktı.

Ahmet Ağaoğlu, üniversite yaşamından ölümüne kadar geçen zorlu bir yaşamında yazdığı birçok makalede Doğu'nun ve İslam dünyasının uyanışı, çağdaşlaşması ve demokrasi anlayışlarını anlatarak ömrünü harcadı.

Eylem ve düşünce insanı olan Ağaoğlu’nun anavatanı Azerbaycan'da Ermeni saldırılarına karşı kurulan ilk milli partinin başında yer alan, Türkiye'de ise İttihat ve Terakki Partisinde etkin görev aldı, gazeteci kimliği ile de Türk basınının öncüleri arasında yer alarak yazılarını yazdı.

Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan beş yıl önce 1918’de Azerbaycan Cumhuriyeti kurulur,

Azerbaycan tarihinde Avrupa'da ilk eğitim alan ilk Azerbaycanlı Ahmet Ağaoğlu idi.

1889'da Paris'te Sorbonne Üniversitesi Hukuk Fakültesine girerek Azerbaycan'dan Avrupa'ya eğitim almaya giden ilk Azerbaycanlı olur...

Okulunu bitirip ülkesine döner ve “Neşr-i Maarif” adında bir cemiyet kurdu, Azerbaycanlılar arasındaki var olan mezhep ayrılıklarının oluşturduğu olumsuzlukları dağıtmak için uğraştı, din insanlarının yozlaşmaları karşında, kadın haklarıyla ilgili kitaplar yazdı.

1905'te Kafkasya'da başlayan Ermeni-Türk çatışması patlak verince Türk toplumunun silahlı düşmana karşı savunmasını üstlenen “Difai Partisini” adında bir parti kurdu.

Ancak Rus Çarı, Türk aydınlarına baskı ve takipleri ve baskıları artırınca Bakü'den 1909'da ayrılarak İstanbul'a geldi. İstanbul'da önce maarif müfettişliği görevine getirildi, daha sonra ise Süleymaniye Kütüphanesi Müdürlüğüne atandı.

Aynı zamanda Ağaoğlu, İstanbul Darülfünununda Rusça ve Türk-Moğol tarihi dersleri verdi, 1911'de ise “Türk Yurdu” ve 1912'de “Türk Ocağı” cemiyetlerinin kurucuları arasında yer aldı.

Siyaset yapmayı sürdürmek için memuriyetten istifa ederek “İttihat ve Terakki” kuruluşuna katıldı ve 12 kişilik yönetim kurulu arasında bulundu. 1914'te gelindiğinde ise, Afyonkarahisar'dan milletvekili olarak seçildi.

1918'de Azerbaycan bağımsızlığını ilan edince Bakü'yü Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtarmak için Anadolu'dan yola çıkan “Kafkas İslam Ordusu” komutanı Nuri Paşa'nın yanında siyasi müşaviri olarak ülkesi Azerbaycan’a döndü, yeni kurulan Azerbaycan Cumhuriyeti Meclisine seçildi. 1918 sonbaharında gelindiğinde İstanbul'a geri döndüğünde İngilizler tarafından tutuklandı ve ittihatçılarla birlikte Malta'ya sürgüne gönderildi.

1921 yılına gelindiğinde, Malta sürgününden serbest bırakılınca Anadolu'ya geçen Ağaoğlu, Millî Mücadele'ye katıldı ve Atatürk'ün başkanlığındaki Ankara hükümeti tarafından Matbuat ve İstihbarat Umum Müdürlüğüne atandı. Ayrıca Anadolu Ajansı (AA) ilk yönetim kurulu başkanlık görevini aldı. Anadolu Ajansını şirket durumuna getirilmesinin ardından 21 Mayıs 1925'te yapılan ilk yönetim kurulu toplantısında Anadolu Ajansın Yönetim Kurulu Başkanı seçildi...

Ahmet Ağaoğlu, “Hakimiyet-i Milliye” gazetesinde başyazar olarak yazılar yazmaya başladı. TBMM’ne Kars'tan ikinci ve üçüncü dönem milletvekili olarak seçildi. Bu arada, siyasetinin yanında eğitimciliği de sürdürdü, Ankara Hukuk Mektebinde anayasa dersleri verdi.

1930'a gelindiğinde, Atatürk'ün isteği üzerine “Serbest Cumhuriyet Fırkası” adıyla parti kuruluşuna katıldı, daha sonra bu parti kapatılınca siyasetten uzaklaşarak, İstanbul'a taşınarak Darülfünun denen okulda hukuk tarihi profesörü olarak görevini sürdürdü.

Emekli olduktan sonra boş durmadı, değişik gazetelerde yazılar yazmasını sürdürdü ta ki 19 Mayıs 1939'da İstanbul'da ölümüne kadar.

Ancak ölmeden önce çocuklarına vasiyeti, "Boynunuz bükülmesin; insan boynu yaş ağaç gibidir. Bir kez bükülürse bir daha kalkmaz. Yalnız maddi zevkler için boyun eğerek yaşayıp ölmek sefil bir gerçektir. Fakat haksızlığa boyun eğmeden, birine yaranmadan yaşayıp ölmek maddi zevk vermese de ihtişamlıdır.” Diyen nasihati olur.

Babalarının nasihati yolundan giden çocuklarından oğlu Samet Ağaoğlu, Demokrat Parti döneminde çalışma, ticaret bakanlıkları ve başbakan yardımcılığı görevlerinde bulundu.

Kızı Süreyya Ağaoğlu ise 1928'de serbest avukatlık ruhsatı alarak, "Türkiye'nin ilk kadın avukatı" unvanı aldı. Diğer kızı, Tezer Ağaoğlu (Taşkıran) bir erkek okuluna atanan ilk kadın öğretmen oldu. Babası ve ağabeyi gibi Tezer Ağaoğlu, TBMM'de yedinci dönemde Kastamonu, sekizinci ve dokuzuncu dönemlerde Kars milletvekilliği görevlerinde bulundu... Yararlanılan Kaynak AA (Anadolu Ajansı)

Selman Zebil