Devlet Kavramı: Devlet, toprak bütünlüğüne bağlı olarak siyasal açıdan örgütlenmiş çoğunlukla devleti oluşturan unsurlar, tüzel ulus devletin bütünlüğünü oluşturanlardır.
Bu unsurlar ulus olma bilinciyle, özgürce yaşayabilecekleri, egemenliklerini kendi kendilerine sürdürebilecekleri soyut bir kavramdır devlet.
Ulus denince de; sınırları belirlenmiş bir bölgede birbirlerine çeşitli ortak bağlarla bağlı olarak birlikte yaşayan iradesini gösteren topluğun adıdır. Bu topluluğun bir devlet egemenliği altında ve yetki alan ve sınırlarını çizen torak parçasına ise ülke denir.
Bir Ulusun Egemenliği: Sınırları belirlenmiş, yeryüzü parçası üzerinde yaşayan insan toplulukları bu sınırları belirlenmiş topraklar üzerinde kurdukları, devredilemez sınırsız egemenlikleri, bölünmez mutlak bir güç olan bütünlükleri ile üstün bir irade çerçevesi içerinde örgütlü olarak yaşamalarına da egemenlik adı verilir.
Tek bir ülke üzerinde, tek bir milletin, tek bir egemenliğe tabi olmasıdır. Birlikçi devlette siyasi otorite tek bir merkeziyetçi otorite ile sağlanır. Yasama organının yaptığı kanunlar ülkenin bütününde geçerlidir. Şu anda bütün Avrupa ülkelerinde bu birlikçi, birleştirici yapı geçerli ve uygulanır durumdadır.
Bölgeli Devlet: Bölgeli devletler üniter devletler gibi tekçi devlet yapısına sahip olmakla birlikte millet anlayışında çok ciddi bir farklılık göstermektedir. Üniter devlette tek bir millet anlayışı esas alınırken, bölgeli devlette ülke çeşitli bölgelere ayrılmıştır ve her bir bölge farklı millet anlayışına sahiptir. (Örnek: İspanya, İsviçre)
Federasyon: Eyalet, kanton ve benzeri küçük devletçiklerin birleşerek oluşturdukları devlet modelidir. Her bir küçük devletçik kendi yasama, yürütme ve yargı organlarına sahiptir. İç yapılarında özerk, dış yapılarında ise federasyona bağlıdırlar. Federasyona bağlı devletçiklerin bağımsızlıklarını ilan etme hakları yoktur.
Cumhuriyet: Devlet biçimi olarak cumhuriyet egemenliğin toplumun tümüne ait olduğu devlettir. Geniş anlamda cumhuriyet hükümet biçimi olarak cumhuriyet. Dar anlamda cumhuriyet, devletin temel organlarının seçim ilkesine göre kurulduğu hükümet sistemidir.
Hükümet sistemleri temel olarak kuvvet birliği ve kuvvetler ayrılığı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kuvvetler birliği, yasama ve yürütme erklerinin tek bir organda birleştiği hükümet sistemidir. Bu erkler yasamada ya da yürütmede birleşebilirler.
Egemenliğin Tek Kişide Toplanması
Bu durum, monarşi devletlerde olur. Monarşilerde egemenliğin halkın elinde olmaz, tek kişiye ait olduğu devletlerde olur. Monarşik devletlerde hükümdar aynı zamanda devlet başkanıdır ve bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde bulundurur.
Birde teokratik (din üzerine kurulu devlet anlayışı) devletler vardır ki, egemenliğin kaynağının dine dayandığı devlet anlayışıdır. Teokratik devletlerde din adamları yetkiyi Tanrı’dan aldıkları ve sözlerinin geçerli olmasıdır. Böylece, dini otorite organları devlet idaresini elinde tutar.
Oligarşi Devlet: Egemenliğin belli bir sınıf veya gruba ait olduğu devlet biçimidir. Oligarşi devletlerde genellikle yönetimdeki grup, askeri siyasi veya maddi olarak ülkenin önde gelen gruplarından birisidir. Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim şeklidir. Oligarşinin üyesi ya da destekçisi olan kişi ya da grupları tanımlamak için "oligark" terimi kullanılır.
Hükümet sistemleri temel olarak kuvvet birliği ve kuvvetler ayrılığı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kuvvetler birliği, yasama ve yürütme erklerinin tek bir organda birleştiği hükümet sistemidir. Bu erkler yasamada ya da yürütmede birleşebilirler.
Egemenliğin Tek Kişide Toplanması
Bu durum, monarşi devletlerde olur. Monarşilerde egemenliğin halkın elinde olmaz, tek kişiye ait olduğu devletlerde olur. Monarşik devletlerde hükümdar aynı zamanda devlet başkanıdır ve bu yetkiyi yaşamı boyunca elinde bulundurur.
Birde teokratik (din üzerine kurulu devlet anlayışı) devletler vardır ki, egemenliğin kaynağının dine dayandığı devlet anlayışıdır. Teokratik devletlerde din adamları yetkiyi Tanrı’dan aldıkları ve sözlerinin geçerli olmasıdır. Böylece, dini otorite organları devlet idaresini elinde tutar.
Oligarşi Devlet: Egemenliğin belli bir sınıf veya gruba ait olduğu devlet biçimidir. Oligarşi devletlerde genellikle yönetimdeki grup, askeri siyasi veya maddi olarak ülkenin önde gelen gruplarından birisidir. Oligarşi, küçük ve ayrıcalıklı bir grubun iktidarda olduğu yönetim şeklidir. Oligarşinin üyesi ya da destekçisi olan kişi ya da grupları tanımlamak için "oligark" terimi kullanılır.
Mutlak Monarşi: Monarkın yanında devlet iktidarını paylaşan bir makamın olmadığı, bütün devlet yetkilerinin monarkta toplandığı monarşi biçimidir. Hükümdarın yetkileri sınırsızdır.
Diktatörlük: Yasama ve yürütme erklerinin tek bir kişi ya da grubun elinde toplandığı hükümet modelidir.
Diktatör, Zorba, buyurgan, elinde mutlak ve sınırsız bir otoriteye sahip olan yöneticilere verilen tanımdır. Bir diktatör tarafından yönetilen ülkelere ise diktatörlük denilmektedir.
Totalitarizm, bütün yetkilerin merkezîleştirildiği, devlete mutlak itaat beklenen, diktatörlük vari yönetim. Totalitarizmde bireysel özgürlüklere izin verilmez ve bireyin yaşamının tüm alanları devlet kontrolüne bırakılır.
Totaliter Diktatörlük: Kişisel ve siyasal özgürlükleri devletin güvenliği için sınırlandırabilen, bireye oldukça sınırlı bir yaşam sahası tanıyan diktatörlüklerdir. Devlet resmi bir ideoloji çerçevesinde şekillendirir ve muhalif fikirlere imkan tanımaz.
Totaliter Diktatörlük: Kişisel ve siyasal özgürlükleri devletin güvenliği için sınırlandırabilen, bireye oldukça sınırlı bir yaşam sahası tanıyan diktatörlüklerdir. Devlet resmi bir ideoloji çerçevesinde şekillendirir ve muhalif fikirlere imkan tanımaz.
Otoriter Diktatörlük: Devletin kişiler ve gruplar üzerinde sıkı bir denetim sağladığı ve muhalif fikirlere sınırlı olarak yer verdiği diktatörlüklerdir.
Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi
Yasama ve yürütme yetkilerinin yasama organında birleştiği hükümet sistemine, meclis hükümeti sistemi adı verilir.
Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri
Kuvvetler ayrılığı ilkesi yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrı ayrı organlara verildiği bir ilkedir. Bu şekilde, iktidarın sınırlanması, temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması, devlet organları arasında denge ve kontrolün sağlanması amaçlanmıştır. Kuvvetler ayrılığı kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.
Parlamenter Sistem
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin yumuşak biçimde uygulandığı, yasama ve yürütme kuvvetleri arasında bir etkileşimin bulunduğu ve yürütmenin yasama organının içinden çıktığı hükümet sistemidir. Yürütme yasamaya karşı sorumludur.
Yasama organı genelde bir meclis biçiminde oluşturulur; ancak bu meclisin tek ya da iki heyetten oluşması parlamenter sistem için önem taşımaz.
Yürütme organı düalisttir. Yürütme yetki veya görevi, sorumsuz ve tarafsız bir kişi ile işlerin sorumluluğunu üstlenen bir kurul arasında paylaştırılmıştır.
Hükümet, devlet başkanının mutlaka meclis içinden atayacağı bir başbakanın meclis içinden veya dışından seçeceği bakanlardan oluşan listesinin devlet başkanı tarafından onaylanması ile kurulmuş olur.
Hükümet yürütme yetkisi çerçevesinde yapılan bütün işlemlerden meclise karşı siyasal olarak sorumludur.
Yürütme organının da belli şartlar altında yasama organının görevine son vermesi mümkündür. Bu şartlar ülkelere ve anayasalara göre değişir.
Başkanlık Sistemi
Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden sert bir şekilde ayrıldığı hükümet sistemidir.
Bu sistemde yürütme gücü, halk tarafından seçilen bir başkan tarafından, tek başına kullanılır. Yine halk oyu ile seçilen yasama erki başkanı düşüremediği gibi, başkanın da yasama erkini feshetme yetkisi yoktur. Başkanın Meclise karşı siyasi sorumluluğu söz konusu değildir.
Yürütme organı tek kişiliktir...
Başkan halk tarafından seçilir.
Başkan yasamanın güvenine dayanmaz.
Başkan yasama organını feshedemez.
Aynı kişi hem yürütmede, hem yasamada görev alamaz.
Başkan yasama organının çalışmasına katılamaz.
Yarı Başkanlık Sistemi
Devlet başkanının halk tarafından seçildiği ve önemli siyasal yetkilerle donatıldığı parlamenter rejime yarı başkanlık sistemi denir.
Yürütme organı iki başlıdır.
Başkan doğrudan halk oylamasıyla seçilir ve önemli siyasal yetkilere sahiptir.
Başbakan ve Bakanlar Kurulu, yasama erkine karşı sorumludur.
Paramiliter güç, işlev ve örgütlenme olarak askerî ancak düzensiz gönüllülerden oluşan devletçe desteklenen bir tür yapı. Terim Yunanca harici anlamına gelen para ve asker anlamına gelen militar sözcüklerinden türemiştir.
Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi
Yasama ve yürütme yetkilerinin yasama organında birleştiği hükümet sistemine, meclis hükümeti sistemi adı verilir.
Kuvvetler Ayrılığı Sistemleri
Kuvvetler ayrılığı ilkesi yasama, yürütme ve yargı kuvvetlerinin ayrı ayrı organlara verildiği bir ilkedir. Bu şekilde, iktidarın sınırlanması, temel hak ve hürriyetlerin güvence altına alınması, devlet organları arasında denge ve kontrolün sağlanması amaçlanmıştır. Kuvvetler ayrılığı kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.
Parlamenter Sistem
Kuvvetler ayrılığı ilkesinin yumuşak biçimde uygulandığı, yasama ve yürütme kuvvetleri arasında bir etkileşimin bulunduğu ve yürütmenin yasama organının içinden çıktığı hükümet sistemidir. Yürütme yasamaya karşı sorumludur.
Yasama organı genelde bir meclis biçiminde oluşturulur; ancak bu meclisin tek ya da iki heyetten oluşması parlamenter sistem için önem taşımaz.
Yürütme organı düalisttir. Yürütme yetki veya görevi, sorumsuz ve tarafsız bir kişi ile işlerin sorumluluğunu üstlenen bir kurul arasında paylaştırılmıştır.
Hükümet, devlet başkanının mutlaka meclis içinden atayacağı bir başbakanın meclis içinden veya dışından seçeceği bakanlardan oluşan listesinin devlet başkanı tarafından onaylanması ile kurulmuş olur.
Hükümet yürütme yetkisi çerçevesinde yapılan bütün işlemlerden meclise karşı siyasal olarak sorumludur.
Yürütme organının da belli şartlar altında yasama organının görevine son vermesi mümkündür. Bu şartlar ülkelere ve anayasalara göre değişir.
Başkanlık Sistemi
Yasama ve yürütme kuvvetlerinin birbirinden sert bir şekilde ayrıldığı hükümet sistemidir.
Bu sistemde yürütme gücü, halk tarafından seçilen bir başkan tarafından, tek başına kullanılır. Yine halk oyu ile seçilen yasama erki başkanı düşüremediği gibi, başkanın da yasama erkini feshetme yetkisi yoktur. Başkanın Meclise karşı siyasi sorumluluğu söz konusu değildir.
Yürütme organı tek kişiliktir...
Başkan halk tarafından seçilir.
Başkan yasamanın güvenine dayanmaz.
Başkan yasama organını feshedemez.
Aynı kişi hem yürütmede, hem yasamada görev alamaz.
Başkan yasama organının çalışmasına katılamaz.
Yarı Başkanlık Sistemi
Devlet başkanının halk tarafından seçildiği ve önemli siyasal yetkilerle donatıldığı parlamenter rejime yarı başkanlık sistemi denir.
Yürütme organı iki başlıdır.
Başkan doğrudan halk oylamasıyla seçilir ve önemli siyasal yetkilere sahiptir.
Başbakan ve Bakanlar Kurulu, yasama erkine karşı sorumludur.
Paramiliter güç, işlev ve örgütlenme olarak askerî ancak düzensiz gönüllülerden oluşan devletçe desteklenen bir tür yapı. Terim Yunanca harici anlamına gelen para ve asker anlamına gelen militar sözcüklerinden türemiştir.
Selman Zebil 2022
Yaralanılan Kaynaklar
Ahmet Taner Kışlalı, "Siyasal Sistemler" İmge Kitabevi Yayınları / Siyaset Dizisi, Ankara, 2006
Ayferi Göze: "Siyasal Düşünceler ve Yönetimiler" Beta Yayınları, 1987 İstanbul.
Thomas Bernauer, Detlef Jahn, Patrick Kuhn, Stefanie Walter: Einführung in die
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder