ETHEM NEJAT (1887-1921)
Annesinin adı Cavide, babasının adı Hasan'dır. Anne tarafından dedesi Ahmet Cavit Paşa, Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyetinin kurucularındandır. Lise eğitimini Üsküdar İdadisinde aldıktan sonra yüksek öğrenimini Ticaret Mektep-i Ali’sinde gördü.
Nejat Bey, 2. Abdülhamid Dönemi’nde gazetecilik yapmıştır. Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesinde düzenli yazıları yayınlanan Nejat Bey, İttihat ve Terakki Cemiyeti ile bağlantı kurduğu için 2. Meşrutiyet öncesinde zorunlu olarak yurt dışına kaçmıştır. Yazılarında hangi tarihlerde hangi ülkelerde bulunduğunu tam olarak belirtmese de yazdıklarının satır aralarından bazı ipuçlarına ulaşılmaktadır. Kesin olmamakla birlikte yurt dışına ilk çıkışında Amerika’ya, New York’a gittiğini düşünülmektedir. Çünkü 1909 yılında Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesinde yazdığı bir makalede iki sene önce Amerika’da olduğunu ifade etmektedir.
2. Meşrutiyet öncesi bir süre ABD ve Fransa'da bulundu...
Ethem Nejat, 10 Temmuz 1908 tarihinde 2. Meşrutiyet ilan edildiğinde Fransa'daydı. Meşrutiyet ilanı sonrası yurda döndü ve bir süre İstanbul’da kaldı. Bu dönemde Osmanlı Ziraat ve Ticaret Gazetesi'nde yazılar da yazıyordu. Öğretmenlik görevine başlayarak Alasonya Hususi İdadisine müdür olarak atanandı 1909-1910 yıllarında Alasonya’da kalan Ethem, Ferid Bey ile birlikte Manastır “Daru’l Muallim” okuluna tayin edilmiştir. Orada okulun müdürlüğünü yapan Nejat Bey bu okulda tarım ve ticaret eğitimi üzerinde durmuş ve tarım dersi öğretmenliğine atanan Ferid Bey ile birlikte “Terbiyevî Yeni Fikir” isminde bir dergi yayınlamıştır. Kısa süre sonra Balkan savaşında Osmanlı yenilerek Sırpların Manastır’ı ele geçirmesiyle görev yaptığı okul Sırpların eline geçer ve Ethem Bey’de bir süre Sırplara tutsak kalarak yaşamış, bu tutsaklık sonrasında İstanbul’a gelmiş.
Ethem Nejat 1. Dünya Savaşı öncesi Türkçü dilin önemini benimser…
2. Meşrutiyet sonrası dönemde Türkçü çevreleriyle ilişkiler içindeydi.12 Mart 1912’de Ahmet Ferit'in başkanlığı ve Yusuf Akçura'nın 2. başkanlığında kurulan Türk Ocağı'na ilk üyelerden olur. Diğer önemli üyeler ise şunlardı: Ziya Gökalp, Tevfik Fikret, Celal Sahir Erozan, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Yusuf Ziya Ortaç, Mehmet Emin Yurdakul, Ahmed Ağaoğlu, Mehmet Fuat Köprülü, Halide Edip Adıvar ve Mustafa Suphi olur.
Ethem Nejat, ayrıca Türk Ocağı'nın yayın organı Türk Yurdu dergisinde “Manastır'da Hayat-ı Aile” başlıklı bir makalesi yayınlandı. 21 Mart 1912’de Türk Ocağı'nın yan kuruluşu olan Türk Gücü derneğinin 1913 yılındaki kuruluş çalışmalarına katıldı.
Öğrencileri spor dalları ile tanıştırmak…
Etem Nejat’ın okulunda öğrencilere doğada eğitim, yaparak ve yaşayarak eğitim vermeye büyük bir önem veriyor, futbol, eskrim, jimnastik gibi spor dallarının öğrencilere tanıtmada büyük çaba kullanmıştır. Hatta Ethem Nejat 1910’da Bursa Öğretmen Okulu'nda (Daru’l Muallimin) kurduğu futbol takımının oyuncusu olan öğrencileriyle birlikte oynuyordu.
Köy Enstitülerinin ışığı olmuş Ethem Nejat!..
Sahibi olduğu Yeni Fikir ve Toprak Mecmualarında, Cumhuriyet Dönemi’nin en önemli eğitim kurumlarından birisi olan Köy Enstitülerinin fikri öncülüğünü yapmış olan Nejat Bey, bir ziraat memleketi olan Osmanlı Devleti’nde çiftçilerin modern tarım usullerini bilmediklerini ve ilkel yöntemlerle tarım yaptıklarını dile getirerek kalkınmanın sağlanmasının modern usullerle ziraat yapılmaktan geçtiğini belirtir. Bu kadar çiftçiye modern usullerle ziraatın nasıl yapılacağını öğretmenin mümkün olmadığını ifade eden Nejat Bey, pratik bir çözüm olarak sonuçta her köye bir öğretmen gönderildiğini, bu öğretmenlerin daha darülmualliminlerde okurken bir köylünün ihtiyaç duyacağı bütün bilgilerle donatılmasını önerir. Bu sayede öğretmenlerin köye gittiklerinde öğrendikleri bilgileri köylülere aktarabileceklerini belirtir ve müdürlük yaptığı darülmualliminlerde ziraat ve ticaret derslerine ağırlık verir.
Ethem Nejat’ın kafasında tasarladığı model, Balkan Savaşları sonrasında Anadolu’ya göç etmek zorunda kalan göçmenler için “Mesut Köy” model projesi olup, çağdaş köy yaşantısını yaratmaktı. Bu tasarladığı planı konusunda, doğanın eğitimde çok büyük rol oynadığının farkında olduğu için görev yaptığı okullarda meteorolojik ölçümler yapmış, ağaç bayramları düzenlemiş, zararlı böceklerle mücadele konusunda faaliyetlerde bulunmuş, bütün okul çocuklarını katıldığı okul bayramları düzenlemiştir.
Ethem Nejat’ın, 2. Meşrutiyet’in en önemli eğitimci, fikir ve düşünce insanlarından birisi olarak rol oynadığı, o dönemlerde öncülük ettiği ve öne sürdüğü birçok olumlu fikirleri Cumhuriyet Dönemi’nde uygulamaya geçirilmiştir.
Ethem Nejat’ın yapıtları: “Mektepçilik”, “Yiğit Türkler”, “Çocuklarımızı Nasıl Büyütmeliyiz”, “Çiftlik Müdürü” ve “Terbiye-i İptidaiye Islahatı” adlı yapıtlarıdır.
İttihat ve Terakki” partisinin yarı askeri gençlik örgütü olan “Türk Gücü Cemiyeti” kuruluşunda kurucu ve yönetim kurulu üyesi oldu.
Birinci Dünya savaşı sırasında Eskişehir Maarif müdürlüğü yaptı; gönüllü olarak savaşa katıldı Maarif nezaretince 1918’de Almanya'ya gönderildi. Orada sol eğilimli Türk öğrencilerle Kurtuluş dergisi kadrosuna katıldı. İstanbul'a dönünce 1919’da Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası kurucuları arasında yer aldı.
Başka kaynaklara göre ise; Mustafa Suphi Enver Paşa'nın Moskova'daki siyasi aktivitelerinden haberdardı ve Enver Paşa'nın Türk Ulusal Hareketi'nin yenilgiye uğramasından sonra Bolşevikleri kullanarak Türkiye'deki otoriteyi ele geçirme planını biliyordu. Mustafa Suphi'nin bu gizli planını ifşa etmesinden endişe edildiği için onun taraftarları tarafından öldürüldüğü de iddia edilmiştir.
1912 yılında kurulan Türk Ocağı ve 1913 yılında vücuda getirilen Türk Gücü Derneğinin çalışmalarına aktif olarak katılan Nejat Bey, bu yıllarda koyu bir Türk milliyetçisidir. Ethem Nejat, 1918 yılında uzun zamandır faaliyetlerine katıldığı Türk Ocaklarının yardımı ile Maarif Nezaretince Almanya’ya gönderilmiştir. Avrupa ve özellikle Almanya’da o yıllarda oldukça etkili olan Spartakistlerin her yeri saran gösterileri ve grevleri, çalışmak veya eğitim almak amacıyla Almanya’da bulunan Osmanlı gençlerini derinden etkilemiştir. Bir müddet sonra Nejat Bey bu hareketin etkisinde kalarak sol düşünceye kaymış ve burada bulunan Osmanlı aydınlarıyla birlikte hareket etmeye başlamıştır. Kurtuluş isimli bir dergi çıkarmaya başlayan gençler siyasi olarak seslerini duyurabilmek amacıyla da “Türkiye İşçi ve Çiftçi Fırkası” isminde bir fırka kurmuşlardır.
Ethem Nejat bir yıl sonra yurda dönmüş ve “Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası” içerisinde siyaset yapmaya başlamıştır. O sıralarda Rusya’da bulunan Mustafa Suphi’nin grubuna dâhil olan Nejat Bey, önce 1-7 Eylül 1920’de Bakü’de toplanan “Birinci Doğu Halkları Kurultayı”, 1921’de yine Bakü’de toplanan “Türkiye İştirakiyyun Fırkası Kongresi” toplantısına Anadolu ve Eskişehir temsilcisi olarak katılmıştır.
Ethem Nejat’ın Sosyalist dönemi…
1918'in eylülde, Maarif Nezareti tarafından Berlin'e gönderilen Ethem Nejat, burada Spartakist hareketlere katılarak sosyalist düşünceyle tanıştı. Berlin'de kurulan Türk Spartakistleri denen çevre, “Türkiye İşçi Köylü Partisi” ve onun siyasi hattında çıkan Kurtuluş dergisini çıkaran ekipte yer aldı. Mayıs 1919'da İstanbul'a döndüğünde bu Kurtuluş dergisini yayınlamayı sürdürdü ve 22 Eylül 1919'da kurulan “Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası” (TİÇSF) adlı partiye katıldı. 4. Meclis-i Mebusan için yapılan 18 Aralık 1919 seçimlerinde TİÇSF'nin de desteklediği Eskişehir adayı oldu, ancak seçilemedi.
İşkal altında olan İstanbul’da İstanbul İşgal Kuvvetleri Komutanlığı tarafından Kurtuluş dergisi kapatıldı. TİÇSF (Türkiye İşçi Köylü) harekâtı de işgal güçleri tarafından yasaklanarak getirilerek kapatıldı. Ethem Nejat, Komitenin 2. Kongresine katılmak üzere Bolşevik Rusya'ya gitti. Bakü'de Mustafa Suphi'nin kurduğu Türkiye İştirakiyun Teşkilatı'na üye oldu. Doğu Halkları Kurultayı'na ve ardından Mustafa Suphi başkanlığında toplanan Türkiye Komünist Partisi kuruluş kongresine (10-16 Eylül 1920) katıldı. Kongrede Mustafa Suphi TKP Merkez Komitesi Başkanı, Ethem Nejat ise genel sekreter seçildi.
Mustafa Suphi’nin TKF (Türkiye Komünist Fırkası) reisliğindeki merkez heyetine seçilen Ethem Nejat, fırkanın Genel Sekreterlik görevinde bulunmuştur. Mustafa Suphi ile birlikte fırkanın Anadolu’ya taşınması için çalışmalara katılmış ve fırka üyeleriyle birlikte Kars’a gelmişlerdir.
Mustafa Suphi ve ekibinin Anadolu’ya gelişlerinin bir diğer nedeni de Trabzon’dan gemi ile Samsun’a, oradan da karadan Ankara’ya geçmek ve Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) ile görüşmektir. Mustafa Kemal, Mustafa Suphi ve ekibinin faaliyetlerine çok sıcak bakmayan Atatürk, meclis kürsüsünden şöyle seslenir: “İşte bu serseriler bir iş yapmak hülyasına kapılarak zahiren memleketimize ve milletimize nafiz olmak için Türkiye Komünist Fırkası diye bir fırka teşkil etmişlerdir ve bu fırkayı teşkil edenlerin başında da Mustafa Suphi ve emsali bulunmaktadır. Bunlar doğrudan doğruya bir hissi vatanperverane ile ve hissi hakikiyi millî ile değil, benim kanaatimce belki kendilerine para veren, kendilerini himaye eden ve bunlara ehemmiyet atfeden Moskova’daki prensip sahiplerine yaranmak için bir takım teşebbüs at-ı serseriyanede bulunmuşlardır. Bunların yaptıkları Rus Bolşevizm’ini muhtelif kanatlardan memleket dâhiline sokmak olmuştur. Bu suretle memleketimize hariçten komünizm cereyanı sokulmaya başlanmıştır” diyordu.
Ayrıca, o günlerde Doğu Bölgesinin oldukça karışık olduğu bir dönemde Kars’a gelen bu heyetin faaliyetlerinden rahatsız olan bir diğer kişide Kazım Karabekir olur. Kars’tan Erzurum’a gelen ekip Erzurum’da halkın yoğun protestoları ile karşılaşmış ve canlarını kurtarmak için kendilerine acilen Trabzon’a gitmeleri yönünde baskı yapılmıştır. Trabzon’dan Batum’a oradan da Bakü’ye gitmek için bir taka ile limandan ayrılan kafileden içerisinde Ethem Nejat’ın da bulunduğu 15 kişi 28 Ocak 1921’de Karadeniz açıklarında Yahya Kaptan ve adamları tarafından öldürülmüşlerdir. Bu cinayetin kim ya da kimler tarafından planlandığı noktası hiçbir zaman açıklığa kavuşmamıştır.
Yapıtları: Ethem Nejat, 1911-1914 yılları arasında Yeni Fikir adlı eğitim dergisini çıkardı. Aynı dönem, Terbiye ve Muallim gibi başka eğitim dergilerinde ve Toprak isimli bir ziraat dergisinde de yazılar yazdı. Dönemin önde gelen pek çok gazete ve dergisinde makaleleri yayınlandı: Tanin, Tasvir-i Efkâr, Sırat-ı Müstakim-Sebilürreşad, Siper-i Saika, Ulum-u İctimaiye, Sa’y-u Amel, Çocuk Dünyası, Talebe Defteri, Türk Kadını, İfham, Yeni Dünya.
Yararlanılan Kaynakçalar:
Mehmet Salih Erkek, “Bir Meşrutiyet Aydını Ethem Nejat (1887-1921)”, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012.
Mehmet Ö Alkan, “II. Meşrutiyet Aydını Olarak Ethem Nejat”, Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi, C. 6, İletişim Yayınları, İstanbul.
Hamza Altın, “Ethem Nejat ve Eğitim Tarihimizdeki Yeri" (PDF).
Mete Tunçay, (1989). "Ethem Nejat Bey Eskişehir'de Ne Yaptı?". Tarih ve Toplum, 61. s. 40-41.
Mete Tunçay, (2011). "Edhem Nejad'ın Seçim Beyannamesi". Toplumsal Tarih, 209. s. 64-66.
İsmail Hakkı Tonguç, (1998). “Eğitim Yolu ile Canlandırılacak Köy.” Ankara: KEÇEV. s. 262.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, Türkiye İş Bankası Yayınları İstanbul 1999.
İsmail Hakkı Tonguç, “Canlandırılacak Köy”, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1947.
Mete Tunçay, “Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925)”, BDS Yayınları, İstanbul, 2000.
Yunus Yılmaz, “Turancı Sosyalist Ethem Nejat”, İleri Yayınları, İstanbul 2012.
Yahya Akyüz, “Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982’ye)”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi 5. cilt 1986,
Mete Tunçay, Türkiye'de Sol Akımlar (1908-1925)
Yavuz Aslan, Türkiye Komünist Fırkasının Kuruluşu ve Mustafa Suphi - Türkiye Komünistlerinin Rusya'da Teşkilatlanması 1918-1921 (1997), TKP MK 1920-1921 Dönüş Belgeleri 1- 2, (Çev: Yücel Demirel, 2004).
Turancı sosyalist Ethem Nejat". türksolu.com.tr. 12 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
George S. Harris, (1977). “Türkiye'de Komünizmin Kaynakları.” İstanbul: Boğaziçi Yayınları. s. 54.
Yunus Yılmaz, (2014). “Turancı Sosyalist Ethem Nejat.” İstanbul: İleri Yayınları. s. 292-324.
Ethem Nejat (21 Mart 1912). "Manastır'da Hayat-ı Aile". Türk Yurdu, 9.
Zafer Toprak, (1985). “2. Meşrutiyet Döneminde Paramiliter Gençlik Örgütleri". Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi. Cilt II. İstanbul: İletişim Yayınları. s. 536.
SELMAN ZEBİL ARALIK 2024
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder