ANADOLU'DA BİÇİMLENEN ALEVİLİK

ANADOLU’DA BİÇİMLENEN ALEVİLİK

Anadolu Aleviliği 11. yüz yılda Anadolu Selçukluları zamanında biçimlenmeye başlar. Bu akımın doğuşu ve yaygınlaşmasında en güçlü etken, Horasan’dan Anadolu’ya göç eden gezici şaman kılıklı dervişlerdir. Bu dervişler üç topluluk halinde anılırlar: Türkistan Erenleri, Horasan Erenleri, Anadolu’da sonuca ulaşan Rum Erenleri adını taşırlar. Türkistan Orta Asya, kaynağın başı, Horasan filizlenme yeri. Türkistan ile Anadolu arsında, şimdiki İran sınırları içinde kalan bölgenin adı. Rum denilen yer ise Roma’nın Müslümanlarca söyleniş biçimi olan Doğu Roma diyarı “Anadolu” yeşerip olgunlaşma yeri olur Aleviliğe.

Ahmet Yesevi, Şamanizm’le İslam’ı uzlaştırır; İslam’ı Türklere kolaylaştırarak kabulünü sağlar; İslam inancını Türklerin gelenekleriyle, yaşam tarzlarıyla uygun biçimde sentezlemesini beceriyle başarır. Velâyetnameye göre Türkistan da Ahmet Yesevi felsefesi gezginci dervişlerle Türkistan’dan Horasan’a, oradan da Anadolu’ya seller-sular gibi ulaşır, öyle bir sel ki akan, Anadolu’da Türk Bâtıni ligine merkez olur.

Velâyetnameye göre Ahmet Yesevi’yi Türkistan da 99 bin pirin piri, Horasan da 77 bin pirin, Anadolu’da da 55 bin pirin bağlı olduğu yazılı. Horasan’dan gelen Gezginci dervişlerden Hacı Bektaş, Suluca Karahöyük’e, bugünkü Hacıbektaş ilçesine yerleşir. Çağdaşlarından Ebul Vefa Irak, Odman Dede ve Baba İlyas Amasya’ya, Dede Garkın Antalya bölgesine, Sarı Saltuk Baba Bulgaristan’a yerleşir. Dahi; Abdal Musa, Geyikli Baba, Avşar Baba, Pir Dede, Akyazılı Sultan, Kıdemli Baba Sultan, Şeyh Edebali Ve Yeseviye, Vafaiye, Haydariye, Kalenderiye gibi Aleviliği şekillendiren tarikatlar. Ve dahi de: Kübreviye, Suhreverdiye gibi Sünni topluluklar. 

İşte bu; Anadolu Aleviliğin oluşumunda derin etkili dervişlerin Ortodoks İslam’ın katı kurallarından başka, anlaşılabilen, kaldırılabilen, insani öğelerin öne çıktığı bir hafif İslami inancın, kadın-erkek ayrımsız, bir arada, sazlı, sözlü, semahlı ibadet anlayışı, insan kardeşliği ile bütünleştirilerek yapılmasını sağlamışlardır.

Selman Zebil